Vita metrica Godefridi, comitis Capenbergensis in Westphalia

Anonymous

BHL: 3577

Feast: January 13

I. Beatus Godefridus se suaque Deo dicat.

• Spiritus aspira, mea tu pius intima gyra;
• Dextram tu regito, carmen et incipito.
• Mandemus chartae, metri vel pauperis arte,
• Nostro pro modulo, de Domini famulo.
• De Christi fido ¹ cultore pio Godefrido,
• Qui decus ecclesiae, sol erat et patriae:
• Ex cuius vita nituit Westphalia tota:
• Splenduit in tenebris vir merito celebris.
• Inclitus iste satis, regalis nobilitatis
• Lampade magnificus, vir fuit angelicus.      10
• Hic comes est verus, quia facto rem comitatus
• Ornavit meritis officium comitis.
• In Domino fidens, mundanaque gaudia ridens,
• Non opibus tumuit, sed magis abstinuit,
• Sprevit et abiecit; sanctis habitacula fecit
• Christi, pauperibus, fratribus, hospitibus.
• Castrum mutari praecepit, et evacuari
• Praedonum coetu belligeroque metu.
• Templum mutavit, conuersis castra dicavit,
• Laudeque perpetua psallere fecit ea.        20
• Tum manibus plenis sua distribuebat egenis,
• Mandans assidue fratribus, ut ² viduae
• Sustentarentur; inopes omnes alerentur:
• Fovit enim miseros ut ³ proprios pueros:
• Omnes pupillas, maiores atque pusillas,
• Ut pater excoluit, dum super his doluit.
• Praecepti finis dilectio de peregrinis
• Sanctum commovit: nam domus his patuit;
• His et opem ⁴ victus impendit vir benedictus,
• Vir caecis oculus, debilibus baculus,      30
• Patronus patrum, pia consolatio matrum,
• Vir robur iuvenum, praesidiumque senum,
• Vir sacer et iustus, quamvis pietate venustus,
• Vir bonus et patiens, nil reprobum faciens:
• Cuius honestatis dotes vel strenuitatis
• Quomodo dinumero cum careant numero?
• Ipse domum struxit, ad quam pius agmina duxit
• Membrorum Domini, quae modo commemini.
• Hisque pedes lavit, mensam cum pane locavit,
• Nummos distribuit cuilibet, ut potuit.      40
• Nec suffecit ei, quod egentum pauperiei
• Mens sale condita subveniebat ita;
• Quin et inops factus, ad fratris pauperis actus
• Sese deiiceret, cunctaque perficeret.
• Cunctis pareret, quae ⁵ Patris norma iuberet,
• Iussis ⁶ praelati promptulus arcta pati,
• Cuius ad edicta patriaque domoque relicta,
• Devotus nimium pertulit exilium.
• Angelicus vultu, venerandus paupere cultu,
• Pauper, pauperibus umbra, medela, cibus.    50

II. Infestatur a socero.

• Sed quia (ceu nostis) semper fremit invidus hostis,
• Haec minime patitur, talia persequitur.
• Commovet arma foris, iacit ⁷ intus tela doloris,
• Scandala molitur, quae valet aggreditur.
• Suscitat et quemdam, personam dico pavendam,
• Armis terribilem, nequitiis habilem.
• Iste virum mirae laudis praesumpsit adire,
• Armis concutere, fraudibus appetere.
• Ipsius ille tamen fuerat socer, unde iuvamen
• Debebat potius foederis ut socius.        60
• Sed fraudis gnarum, praedonis pectus avarum,
• Intuitu scelerum non reputat generum.
• Ingerit imo minas, terrores, atque rapinas,
• Lecta militia tendit ad exitia.
• At summus custos, solitus defendere iustos,
• Elusit tumidum, reppulit et cupidum.
• Qui Saulis more multo bacchando furore,
• In famulum Domini saevit inops animi.
• Sed veluti Dauid Saulis molimina cavit,
• Sic reprobi facinus destituit Dominus.      70
• Insuper antiquus draco suadet quod vir iniquus
• In generum placitat, fictitium recitat.
• Nam subtracta sibi deposcit debita scribi,
• Invidia tabens, nil rationis habens.
• Nam plus debebat is, debita qui repetebat;
• Quodque brevi spatio deservit ratio.
• Nam vir facundus, nulli virtute secundus,
• Accitus placito, non tamen ex merito;
• Certius est certo quod claruit ore diserto,
• Ostenditque reum ⁸ qui maculavit eum,    80
• Prannum ⁹ confutans, nulla formidine nutans, ¹⁰
• Sed ratione potens, iustitiaque nitens.
• Sic pro te, Christe, sanctus sustollitur iste,
• Per mala perficiens, dura pie patiens.
• Ut sit enim dignus lauro, par redditur auro,
• Flamma quod ex varia purificat scoria.
• Hostis et invitus licet insidiando ¹¹ peritus,
• Auget ei meritum, dum parat interitum.
• Quot tentamentis impugnat, tot documentis
• Erudit hunc nolens et nimis inde dolens.      90
• At virtus mentem quia corripit insipientem,
• Sic miserans miserum corripit hic socerum:
• Quid miser insanis! Quam gloria vexat inanis,
• Urit avaritiae pestis et invidiae!
• Divitias quare sic insectaris avare?
• Quis status est hominis? Nonne putredo, cinis?
• Num ¹² quamvis dives fueris per saecula vives?
• An quis opum cumulum detulit ad tumulum?
• Restat nonne mori? Mors cui, dic, parcit honori?
• Qualescumque sumus nonne favilla et humus? ¹³  100
• At non poenarum dolor excruciabat ¹⁴ avarum:
• Flammeus inde vigor, frigoris inde rigor.
• Sic malus arctatur, ut frigore nunc patiatur,
• Alterutretque vicem flamma rotando picem.
• Illic ¹⁵ vermis edit morsu, draco vipera laedit,
• Semper ubi fletus continuusque metus.
• Dentes cum strident, stridores tartara rident:
• Tempore nunc placito talia perspicito.
• Prospice ne quaestus turpis tibi praeparet aestus,
• Et quae ¹⁶ supplicia nutrit avaritia.      110
• Membris eductus si veneris ad loca luctus,
• Stringit te penitus mors sine spe reditus.
• Tum gratis fundes lacrimas, vel pectora tundes:
• Nam quis tunc redimit, mors ibi non perimit,
• Tortor ubi durat, nec votum flebile curat,
• Daemonis in facie sulphura cum glacie?
• Nunc quos fraudasti vel inique despoliasti,
• His sua restitue, deque tuo tribue.
• Sic rogo procura mala devitare futura;
• Sic metuenda pave, iamque cavenda cave.    120
• Defle commissum, sic evasurus abyssum:
• Invenies etiam fructibus his veniam.
• Sic incantabat sapiens, aspisque negabat
• Auditum crebris sueta tegi tenebris.
• Hic docet aeterna; placet illi tetra cauerna,
• Cordis tartarea dum latet in fovea.
• Cuius erat finis qualem dictavit n[…]
• Qui reprobum stygio destinat exitio.
• At servus Domini, comperta morte tyranni,
• Fletibus incubuit, utque David doluit:      130
• Agnoscens vere talem tormenta manere,
• Qui non poenituit raptave restituit.
• Sic erat affectus pietatis flendo retectus,
• Qui super hunc doluit, huic mala quae voluit.
• Ecce sequar morum, quos patrum vita piorum
• Nobis proponit, pagina ceu meminit.
• Perdit primatum Samuel, populique reatum
• Votis attenuat, ne mala gens pereat.
• Haec cum bacchatur, Moysem lapidare minatur;
• Ille tamen precibus praestat opem trucibus.    140
• Haec exempla boni sectatur vita patroni,
• Sanctis praefatis aequiparanda satis.

III. Franco raptor mortem ei minatur, famuli amicique varie obstrepunt.

• Hic nec omittatur quod martyr iure vocatur
• Ille Dei famulus, cuius erat iugulus
• Ensi praedonis in spe subiectus agonis,
• In spe martyrii non pavidus gladii.
• Matronamque sibi cum iam rapuisset, eamque
• Franco deveheret, nec revehi sineret:
• Obvius est factus raptori flens homo sanctus
• […] Forte via: mens patet ecce pia.        150
• Quippe furens ille cum dat convicia ¹⁷ mille, 
• Inque Dei famulum vertitur ad capulum,
• Mucronem stringens, ut perficiat scelus ingens;
• Iste parat tumulum ¹⁸ sanguinis in titulum.
• Ut comes hoc gessit, dextram miser ille repressit;
• Nec peragens odium, continuit gladium.
• Iste tamen voto fervens ac pectore toto
• Testis erat roseus, sanguine purpureus.
• Iure coronatur, cui mens tam firma dabatur,
• Cuique fides valida, spes erat et solida.      160
• Intus vexabant famuli, qui coepta vetabant;
• Dumque reclamabant, murmura multa dabant,
• Dicentes: Quare praesumis hoc tolerare?
• Hic vecors nimium perdidit ingenium.
• En desolamur, et tamquam decapitamur.
• Quis iam (pro facinus) noster erit dominus?
• Hunc captivemus igitur, vinclisque domemus,
• Dum sensus redeat, sic neque desipiat.
• Multum delinquit, qui sic sua membra relinquit,
• Quo magis evaderet seu caput et gereret.      170
• Sic sic pulsatus doctoris verna beatus
• Omnia sustinuit, sicque pie monuit.
• At noster praesul non rectus denuo consul,
• Sancto consuluit, institit, et voluit,
• ut servaretur ¹⁹ locus hic, aliusque daretur,
• Laude Dei resonus propositoque bonus.
• Dicens, Westfalis fieri dispendia, talis
• Ac tam magnifici perditione loci.
• Hoc acclamabant reliqui, sanctumque gravabant,
• Ipsum dum variis detraherent studiis.      180
• Sed frustra nisi, veluti cedrum paradisi
• Possent concutere, quo minus excutere.
• Dum patuit telis, pulsabaturque querelis,
• Omnibus eminuit, nil mali sustinuit.
• Stabat fundatus in petra vir memoratus,
• Flamina non metuens, flumina despiciens.
• Et respondit eis, tamquam vere Pharisaeis:
• Frustra nitimini, me famulum Domini
• A voto coepto deflectere, sicut inepto:
• Reddere disposui, quod bene proposui.      190
• Ipsum castellum, de quo violentia, bellum,
• Caedes, et varia prodierant spolia,
• Ipsum mutabo penitus, Christoque dicabo,
• Ut resonent in eo cantica digna Deo.
• Nullius terror, sed nec cuiuslibet error,
• Hoc a corde meo tollet, agente Deo.
• Num debebo pati, praedones ut scelerati
• Hic latebras quaerant, priscaque foeda gerant?
• Num debebo pati, plures ut despoliati,
• Ob mala quae tulerant, limina nostra terant,    200
• Se deplorantes, et in altum vociferantes,
• Ut iudex Dominus puniat hoc facinus;
• Se lamentantes, et amaro corde precantes,
• Ut locus hic pereat, et comes intereat?
• Num precor ista sinam, non propulsando rapinam?
• Absit: non patiar, ne reus efficiar.
• Tantum, Rex Christe, tibi complaceat locus iste,
• Quem tibi sincero munus amore fero.
• Sed neque solamen subtraxit, dulceque […]²⁰
• Cum praedux humilis spem tribuit famulis,    210
• Dicens: Gaudete potius, Dominumque timete;
• En ego reddo Deo me Dominoque meo.
• Et mihi iungantur, caput et sua membra sequantur:
• Me quisquis sequitur, par meus efficitur.
• Servi personae paritas datur aequa coronae;
• Quin etiam potior, si fuerit probior.
• Una fides, unus baptismus, et Deus unus,
• Quantumvis humilem reddit ei similem.
• Haec attendentes, ad Christum vertite mentes,
• Qui sine persona dat sua cuique bona.      220
• His accenduntur quidam, Dominumque sequuntur,
• Mirantes equidem verba virique fidem.

IV. Religiosae eius virtutes.

• Huic fuit indulta lacrimarum gratia multa,
• Flebat enim secum, vota ferendo precum.
• Quin etiam flebat, quando conventus edebat,
• Illic ipse sedens, atque parumper edens.
• Nam ieiunabat crebro, corpusque domabat,
• Hausit amara libens, saepe fluenta bibens;
• Et sunt mirati fratres lamenta beati,
• Quod nec desineret, quando cibum caperet.    230
• At ²¹ secum fatur aliquis: Cur sic lacrimatur?
• Aestimo propterea quod videt obsequia
• Christi fervere, laetatur et ipse videre,
• Hic ubi iam pridem nemo putare quidem
• Posset, tale bonum fieri de monte latronum,
• Praedonumque domo? Sanctus ob ²² hoc flet homo.
• Aut etiam plangit, et eum dolor intimus angit,
• Pro desiderio, quo cupit exilio
• Tentus praesenti, convivere Cunctipotenti,
• Mundo posthabito, corpore deposito.      240
• Nec consolatur, penitus donec mereatur
• Hoc fungi dono perpetuoque bono.
• Aut vice pleraque pro caussa plangit utraque,
• Nunc grates memorans, nuncque mori properans.
• Et merito: namque caussam commendat utramque
• Cum titulo fidei gratia multa Dei.
• Haec mihi narravit, qui ²³ praesens ista notavit
• Quae retuli meditans pluribus et recitans.
• Constans ipse satis in proposito pietatis,
• Segnibus obstabat dogmaque ²⁴ tale dabat:    250
• Omni nos hora nitamur ad anteriora;
• Praestet ubique rigor propositique vigor.
• Nemo lassetur, ad fortia quisque paretur,
• Nemo resoluatur, ampla corona datur.
• Afficior grate super ordinis integritate,
• De lapsu vero sedulo moestus ero.
• Normam praetendo super ordine non metuendo:
• Exemplum capiat quilibet, ut sapiat.
• Nonne trahunt proram sursum per fluminis oram,
• Qui se navigio crediderint ²⁵ fluvio.      260
• Cur? Quia pelluntur undis, minimeque sinuntur
• Undarum strepitu currere pro libitu.
• Impetus undarum, vehemens impulsus aquarum
• Cursum navis agit, inferiusque ²⁶ trahit.
• Exemplo tali, fratres, in spirituali
• Ordine res geritur, si bene perspicitur.
• Ecce laboramus, ut in ordine proficiamus,
• Licet propositum, nil agitur vetitum.
• Relligio floret, dilectio mutua fervet,
• Omnes prospiciunt, avia despiciunt.        270
• Sed post fervorem timeo restare teporem;
• Ultimo prospicio prona tibi hoc vitio
• Vos vexilliferi, constantes atque severi,
• Non cum segnitie stemus in hac acie.
• Cum galea, scuto, gladio fungamur ²⁷ acuto
• Sit simul in dextra lancea cum pharetra.
• Loricae tegumen, teli non desit acumen;
• Hac ne militia vos feriant vitia.
• Tergum non demus, magis hostis terga fugemus,
• ut quod iter teneat posteritas videat.        280
• Quod si sectari non vult, nobis reputari
• Pro culpa nequeat, cum via dux pateat.
• Sancti vexati sunt olim, nec superati,
• Nullo supplicio, vel prece, vel pretio:
• Horum miremur vestigia, nec pigritemur
• Spe confortati quaeque molesta pati.
• Sic est affatus nutantes iste beatus,
• Accendens tepidos, et solidans trepidos.
• Vere laudandus vir plane magnificandus,
• Qui verbo movit, utiliter docuit.        290
• Sed ²⁸ quis miretur, si dogmate clarus habetur
• Vir tam conspicuus, moribus innocuus?
• Eius doctrina fuit afflictis medicina,
• Dulcia persuadens, pneumatis imbre ²⁹ madens.
• Pectore iucundo clarebat et ore rotundo,
• Multos aedificans, cordaque laetificans.
• Ipseque Norbertus sacro Pater ore disertus
• Munus id obstupuit, quod minime tacuit.
• Nam congaudendo dixit: Cum multa dicendo
• Lassatus fuero, spe maculatus ero;        300
• Hic quod facundus lingua, sensuque profundus,
• Pro me doctor erit; hoc equidem poterit.
• Nam socium lassus ut suscitat in grege cervus,
• Cum fugit in vanum qui timet ora canum.
• Hic excurret ita pro me, linguaque perita
• Multis proficiet, instruet, erudiet.
• Vir sacer audivit, quod custodire cupivit;
• Nam non fugit eum, sic docuisse Deum:
• Quod sum mansuetus, humili quoque corde quietus,
• Ex me colligite, discite, conspicite.        310
• Restat mansuetis internae pausa quietis,
• Qui fuerint humiles corde, mihi similes.
• Praeterea mitis fuit hic sine turbine litis,
• Vocibus his parens, atque tumore carens.
• Quanto nobilitas maior saeclique potestas;
• Tanto prae famulis claruit hic humilis.
• Turbidus expavit dum quis nomen ³⁰ replicavit
• Antiquum comitis: Quidque, rogo, facitis?
• Quid me turbatis? inquit, talique gravatis
• Nomine, quod ³¹ vereor, quoque minus moveor?  320
• Multum quippe mali gessi sub nomine tali,
• Hoc nomen ³² comitis obstitit illicitis.
• Hoc lamentandum nunc est, fletuque piandum,
• Ut maculas animae purificent lacrimae.
• Amodo iam vester famulus vocor atque minister,
• Qui nova ³³ proposui, pristina postposui.

V. Adversus daemonem imperium.

• Multa viri clari possunt bona commemorari,
• Unde queat sciri splendida vita viri.
• De cuius gestis ait verax mihi testis:
• Eia quis referat, hic homo quantus erat!      330
• Experto quivis credat: nam credere si vis,
• Me patet expertum grande viri meritum.
• Non esset tanti, mihi si morbum toleranti
• Dextram porrigeret, moxque malum fugeret. ³⁴
• Non sic mirarer, si caecus luce bearer,
• Claudus dirigerer, debilis erigerer;
• Quantum […] endo fecit, me refovendo
• Hortatus comedens intuituque medens.
• Nam cum fugissem mundum, Christumque petissem,
• Vexavit nimium me grave daemonium.      340
• Iugiter infestans, tantoque dolore molestans,
• Ut flerem, gemerem, peneque deficerem.
• Cumque requirebam sanctum, mox hoste carebam:
• Pro iusti merito daemon abit subito.
• Hic audiretur tantum, vel conspiceretur,
• Hoste fui liber: fugit enim coluber.
• Voce vel ore viri periit violentia diri:
• Gratia sublimis iure stupenda nimis.
• Rite fuit dignus, coram quo praedo malignus
• Non staret penitus, iudicium veritus.      350
• Tam sacrum vultum metuebat apostata multum,
• Et fugit pavitans, in tenebris latitans;
• Contiguisque locis reverendae fulmine vocis
• Territus excluditur: quod merito geritur.
• Nam licet instaret ³⁵ vehemens, fratremque gravaret,
• Incumbens scapulis, artubus et tremulis;
• Iure tamen cessit, fugit, furiasque repressit,
• Cum praesens aderat, qui leviter poterat
• Hosti praesenti virtute iubere potenti,
• Cuius vultus ei pars erat exitii.          360
• Sensit praesentem latro perditus Omnipotentem
• In sancti facie, voceque iustitiae.
• En lumen clarum fugat horrorem tenebrarum:
• Insidias vanas perdit hebes Satanas.
• Gloria Christe tuo tibi fulgeat in Godefrido,
• Qui servos humiles glorificare soles.
• Qui tantum signum, tam celso paupere dignum,
• Declaras: ideo clarior ut sit eo,
• Das illi rorem verbi, linguaeque vigorem
• Qua pavidum doceat, et reserare sciat.      370
• Sic consolatur, pectus velut intueatur, ³⁶
• Dum virtute Dei cor patet huius ei.
• Cui sapiens fatur: Frater mi, quando gravatur
• Mens tua tam variis daemonis insidiis;
• Ut iam te credas occumbere, ne, ³⁷ rogo, cedas,
• Obluctando spei, viribus ac fidei
• Constans persiste, quam transeat impetus iste,
• Hic dolor et gemitus praetereat penitus.
• Forte nec orare potes, haud tamen efficiare
• Inde pusillanimis, sed geme cum lacrimis.    380
• Si nec flere datur, tolerantia possideatur;
• Mens tua sustineat, gratia dum redeat:
• Dum tempus flendi, tempus veniat miserendi:
• Illud adest animo, quod placuit Domino;
• Hic exspectetur, qui percutit atque medetur,
• Mortua vivificat, tristia laetificat.
• Sic os mellitum, dulci sermone peritum,
• Dulciter insonuit, suaviter admonuit.
• O vir digne Deo, felici clare tropaeo,
• Cernua vota tui suscipito famuli.        390
• Haec retuli de te, sed inerti more poetae,
• Obruor ingenuae pondere materiae.
• Nunc ita, dulcis here, precor haec tibi pauca placere,
• Ut demum videam te patriamque tuam.