Sermo de Arcadio, martyre Caesareae in Mauritania
§1) Dum beati Arcadii martyris gesta, caelestis triumphi honore sublimia, fidei Annalibus recensenda mandamus, in agone immortalis laudis Christianus semper ardor animatur: fit geminum de religiositate commercium, cum ad caeleste praemium populus accenditur, et de martyris meritis non siletur. Sed quis illustris martyrii palmiferam tot tropaeis coronam competenti valeat sermone disserere, cum in spiritali palaestra multiplex luceat sui numerositate victoria; cum in uno corpore tot martyria videantur esse, quot membra?
§2) Armaverat diabolus satellites suos in Dei populum veterano odio desertor antiquus, et totam familiam Christi impastae feritatis grassatione turbabat. Indixerat in homine Deo bellum, et infaustae superstitionis busto in nefas conscium toto mundo funereum fecerat rogum. Scatebat per tecta culminum publicum scelus: nec fuerat locus in quo non erat pro religione sacrilegium. Cogebatur Christi populus vanis superstitionibus interesse, atque in cultum nefandi ritus, nunc aut libamina incesta profundere, aut ornatas sertis victimas trahere, aut gravia nidoribus thura succendere, aut inter fumidos ignes pallenti arvina funesto sanguine prolitare; ut illiciti administratione ministerii christianis mentibus Deus posset expelli.
§3) Sed dum bellum duri certaminis geritur, et familia Domini caelo spectante probatur,1 Arcadius beatissimus martyr huius inopinati nuntii horrore perculsus, paululum distulit pugnam iam debitus 2 ad coronam. Nam posteaquam turbari urbem funesta conventione cognovit, ac singulos quosque ad funebre illud spectaculum trahi; contemptis uniuersis facultatibus suis, amputatis radicibus saeculi, delitescens, secessionis se commendavit umbraculo: utrumque christiano explicans voto,3 ut et non longius videretur a proelio, et secedendo evangelicae iussionis animaretur exemplo.4
§4) Ecce in eius hospitium, velut in hostilem praedam grassantium satellitum praeceps irruit manus, sperans occupatione festina Dei famulum posse deprehendi. Quem beati propinquus martyris, qui in eius forte degebat habitaculo, absentem esse assiduis vocibus inclamabat. Hunc vero profitentem, ad nefandam custodiam noxiae mentis mancipes rapuerunt. Quem oblatum sibi iubet crudelissimus rector acri observatione detineri. Ad futurae gloriae testimonium tale beatus Arcadius debiti martyrii quodammodo sequestraverat pignus; in quo nec Christum relinqueret, nec propinquum. Statim itaque beatissimus martyr se latere non passus est: se ultro offerens iudici, moram suam voluntariae oblationis praeiudiciis excusavit. Cui cum provinciae rector, pristinae eius fugae veniam sub pactione promitteret, si se vel sero nefandis superstitionibus immiscuisset, talibus in eum sanctissimus martyr vocibus exiliit: “Quid,” inquit, “vanissime omnium iudicum? Putasne, aut de lucis istius incongruis usuris, aut de properae mortis subitis damnis familiam Domini posse terreri, cum sciamus apostolica fide esse praescriptum: ‘Mihi vivere Christus est, et mori lucrum?’5 Excogita quibus potes suppliciis tormenta graviora: maioribus te furoris stimulis accende: quamvis cruciatus exerce molem: nos a Deo non poteris separare.”
§5) Statim igitur crudelissimus rector, viperei veneni felle commotus, iubet non usitata animadversione poenarum, nec usuali in reos lege, carnificum manus in martyris membra saevire. Viluerunt ungulae: inutiles ictus visi sunt plumbatarum: stetit contemptus eculeus: crebri fustium imbres, maioris poenae contemplatione neglecti sunt. Excogitatur novum stupendumque supplicium, quo se in homine vincere crederet Deum. Iubet sanctissimum martyrem furoris sui consciis tradi: quibus nihil aliud imperat mandatorum, nisi ut non praepropero discessu martyris spiritus migraret ad caelum: “Expectet,” inquit, “mortem suam, et per membra distentus, proprii corporis laniatione vivum se cadaver adspiciat. Incidantur,” ait, “ab articulis manus, a cruribus pedes.” Cui beatus Arcadius ait: “O insane hominum, fraudavit te furor tuus: adhuc erat in victima Domini, quod possis offerre. Amputandam linguam mandare nescisti, quae in colluctatione martyrii prior solet Domino confiteri.”
§6) Ductus est tandem beatus Arcadius ad exoptatum iustis orationibus locum. Et intuens caelum, stetit Deo spectante securus. Paraverat extensa futuris ictibus colla: nudaverat gladiis venientibus iugulum: putaverat se feralem iudicis amentiam citae mortis sorte satiare: cum subito manus iubetur extendere, ac super cespitem nudus proiectus in faciem pedum extrema nudare.6 Ecce inter ipsa supplicia vacare non sinitur, sed orationis instar per carnificis tormenta meditatur. Erexerat securim percussor insanus, et signans oculis vulneris lineam, feralis ictus assidua contemplatione vibrabat: haeserant confessionis suae glutino intrepidae martyri manus, nec salientes digiti futurae mortis exitio palpitabant. Tanta fuit in martyris devotione constantia, ut omni corpore paratus veniret ad gloriam. Mox itaque, ut devotum vulneribus corpus carnifex vidit, statim cadentis securis ictu nervorum connexa dissolvit, et cunctas compage discussa tuncturas corporis rupit: exilierunt sectae manus, et redeunte in se venarum meatu, paullulum stupore fugitivo, rursus in se rivos sanguinis, ruens unda cruoris effudit. Dehinc poplitibus surisque porrectis, a germana coniunctione naturae, gladio saevi latronis, plantarum limes inciditur, et obsequio pedum dum corpus martyris viduatur.
§7) Numerent martyria, qui possunt numerare supplicia: et in uno corpore quantum diabolus publicatus est furere, tantum agnoscatur Dominus triumphasse. Sed durat inter haec martyris spiritus, et morarum numerositate servatus perstat vivus, parte sui corporis iam sepultus: remoratur in luce detentus, cuius membris iam plenus est tumulus. O dignus gloriosi exitus finis! Ascensurus altitudinem caeli, corporis sui impedimenta praemittit, et exequias funeris sui ipse praecedit. Cui haec comparanda confessio? Machabaeorum est iungenda numero. Eleazari est adaequanda proposito, comparanda consilio. Arcadius beatissimus martyr adhuc demoratur in saeculo, et iam martyr recitatur in caelo, ut sit nomen Domini benedictum, qui regnat in saecula saeculorum, Amen.